Қазақ зиялылары ұлттық тілдің, ой мен сөздің құдіретін терең танып, оған аса зор мән берген. Осы жерде Жүсіп Баласағұнның «Адамға екі нәрсе тірек тегі, бірі - тіл, бірі – ділің жүректегі» деген нақыл сөзі ойға оралады. Кез-келген мемлекеттің, елдің ең негізгі рәмізі де, ұраны да, тірегі де - ана тілі.
Б. Момышұлы - ана тілімізді аса бағалап, қадірлеген тұлғаларымыздың бірі, тіл жанашыры. «Анамыздың ақ сүтімен дарыған тілімізді ұмыту – бүкіл ата-бабамыздың тарихын ұмыту. Ұлттың рухы халықтың өзіндік санасының бір бөлігі болып табылатын мыңдаған жылдық дәстүрге, құндылықтар мен мәдениетке, тілге сүйенеді. Осы тіл, дәстүрлі құндылықтар мен қайталанбас төл мәдениетіміз халыққа жүздеген жылдар бойы демеу болып, оны тарих жолында тарап кетуден сақтап қалды», - дейді ұлт жанашыры.
Тілсізді – айуан дейді. Тілі кедей елді – мәдениетсіз, анайы, надан халық деп санайды.
Тіл – адам баласының негізгі қасиеті болғандықтан, тіл байлығы – елдің елдігін, жұртшылығын, ғылыми әдебиетін, өнеркәсібін, мәдениетін, қоғам құрылыстары мен салт-санасының, жауынгерлік дәстүрінің – мұрасының қай дәрежеде екенін көрсететін сөзсіз дәлелді мөлшері (мерило).
Тілдің көмегімен өнер-білімге, мәдениет, ғылымға жетіп, өткен-кеткенмен әлемді танып, өзімізді жұртқа – әлемге танытамыз, сөйлейміз, оқимыз, жазамыз, өз басымызды, үй-ішімізді, қоғам-халықты, ел-жұртты, мемлекетті меңгереміз, сондықтан «өнер алды – қызыл тіл» дегендейін, адам баласының байлығында тілден артық не бар?!
Қазақ тілі еш уақытта өзімен көршілес халықтың тілдерінен сорлы болып, қатардан қалып өмір сүрмегендігі, өз сыбағасын ешкімге жегізбегендігі мыңдаған жыл тарихында айқындалған емес пе еді?!
Барлық өткен заманның, халықтың тәжірибе, қасиеттерін, ғылыми-мәдениетін, өнеркәсібін бойымызға тарата сіңіріп, жағдайды толық түсіндіріп, ұғындыра, ел қатарына қосып, бізді бұл дәрежеге жеткізіп отырған алдымен тіл емес пе?!
Тіл байлығы, тіл тазалығы – ұлт қасиетінің, салт-санасының негізгі өнегесі, нағыз белгісі емес пе?!
«Мен әскери адаммын, тіл мәселесі туралы араласарлық жөнім жоқ сияқты, бірақ та айтылған мәселелер халқымыздың жауынгерлік мінез-құлқын тәрбиелеу салт-сана, ел намысы, ер намысы адамгершілік арына, жауынгерлік мұра дәстүріне ерекше байланысты болғандықтан, көріп біліп, сезе тұра айтпағанымды өзіме үлкен ар, кешпес күнә деп түсінгендігімнен жазып отырмын», – дейді. Осы хаттан Бауыржан Момышұлының нағыз ұлт жанашыры болғандығы көрініп отыр. Бауыржан атамыздың ұлттық рухының беріктігінің көрінісі оның Момышұлы атануы еді. Москва түбіндегі шайқаста көрсеткен ерлігі үшін «Қызыл Ту» орденімен және «Москваны қорғағаны үшін» медалімен марапатталады. Жазушы Бекет Момынқұлов Бауыржан Момышұлы туралы естеліктерінен мынадай деректер келтіреді: «Ерлігі үшін марапат - медаль, орденьді табыстап жатқанда, оны Момышов деп шақырады. Селт етпестен отыра берген. Сосын қасындағы жауынгер сізді шақырады дегенде мен Момышов емеспін, Мен Момышұлымын деген екен. Орыс офицері кешірім сұрап Момышұлы деп шақырғанда ғана барған деседі. Міне, батыр тұлғаның тілге деген, елге деген құрметі осы бір ұлтшылдық әрекетінен көрініс тауып тұр.
«Майдандағы қазақ жауынгерлері өзінің туған тілінің, туған әдебиетінің, төл музыкасының сарқылмас қазынасынан тіпті болмашы, мардымсыз нәрсе болса да ала алмай отыруын мен қылмыс деп есептеймін». Осы ойын Қазақстан КП (б) Орталық Комитетінің насихат және үгіт бөлімінің меңгерушісі М.Әбдіхалықов жолдасқа жазған (18.10.1942 ж) хатында да айтқан болатын.
Екінші рет тағы да Қазақстан КП (б) Орталық Комитетінің насихат және үгіт бөлімінің меңгерушісі М.Әбдіхалықов жолдасқа (15-25.02.1944 ж) «Таяқ еттен өтеді», «Ат жүйрігі айырады, тіл жүйрігі қайырады», «Сөз жүйесін табар, мал иесін табар», «Зекетсіздің малы – арам, тілсіздің дауы - арам» деген мақалдарды келтіріп, қазақ тілін өткір, құлақ құрышыңды қандырып, жүрегіңе жетіп, ұғымға қонып, бір-ақ ауыз сөзбен адамның аузын аштырмай қоятын тіл деп бағалаған.
«Тіл байлығы - ұлт қасиетінің салт-санасының белгісі», - деген тұжырым жасаған.
Өз ана тілінің қадіріне жете алмаған рухани мәңгүрт топастар қазақ тілінің беделін түсірді деп, жан айқайын салды. Сондай-ақ тіл тазалығын сақтауды айта отырып, Ғ.Мүсіреповтің «Жеңілген Есрафил», «Тарту» жинақтарындағы дұрыс мағынада қолданылмаған сөздер мен сөз тіркестерін мысалға келтіреді. Мұнымен бірге С.Мұқановтың «Жұмбақ жалауы» мен Қ.Жұмалиевтің «Әдебиет теориясын», академик С.Бәйішевтің тарих ғылымы хақындағы еңбектеріндегі және көркем әдеби шығармалардағы орысша сөздердің қазақша баламасы қарастырылмай, сол қалпында берілгеніне нақтылы мысалдар келтіріп, сын айтқан. Тілді жоғалту халықтың мәдени мұрасын, тарихын, мемлекетін жоғалту деп тапқан. Ал сол кезең үшін бұндай өткір де, ащы шындықты айту ерлік еді. Жазушы ана тілінде тілі шығып, қазақша сөйлейтін қазақ баласының таңсыққа айналып, ұлттық мектептердің күрт қысқаруын көрегендікпен болжаған. Сондықтан төмендегі іс-шараларды міндетті түрде орындау керек дегенді айтады:
- Қазақстанда қазақ тілі-мемлекеттік тіл болуы керек;
- Қазақыландыру алдымен қазақтан басталуы керек;
- Барлық оқу орындарында қазақ тілі, қазақ әдебиеті, қазақ тарихы міндетті сабақ болсын;
- Барлық қазақ қыздары мен ұлдары әкімшілік тарапынан қазақ мектептеріне көшірілсін;
- Оқу құралдары шүршіттіктен тазартылып, қоқсық-құрымнан тазартылсын;
- Тіл мәселесі аяқ асты болмасын;
- Жөнсіз жүрген орыс тіліндегі сөздер жиналып, қазақ тіліндегі сөздер қайтарылсын;
- Дальдің үлгісімен «Толковый словарь» шығарылсын;
- Профессор Ушаковтың «Орфографический словарының» үлгісімен сөздердің дұрыс жазылуына құрал жарық көрсін;
- Қазақ тілі өсу, даму деңгейіне жеткізілсін
Өз сөзіне дәлел ретінде кейін немересі Ержанды қазақ мектебіне береді.
Тарихтан ана тілін жоғалтқан халықтардың бар екенін айтып, олардың құмға құйған судай жоғалып кеткендері қаншама деген сауал тастайды. Газет, журнал, радиохабарлардағы тіл шұбарлығына қатты назар аударады. Әсіресе, орысшадан қазақшаға аударуда жолма-жол аударудан кейінгі мән-мағынасынан айырылған тіліміздің сүреңсіз кейпін елестетеді. Аудандық орындар қазақ ауылдарына орыс тілінде қағаздар жазып жібере салуды әдетке айналдырғанын Баукең сол кезде-ақ айтқан болатын. 1944 жылдан бері тіл саясатының ұлт үшін өте маңызды екенін, тіл арқылы халықтың түбінде дағдарысқа ұшырайтынын көрегендікпен болжаған. Осыдан оның тіл жөніндегі ұсыныстарының өміршеңдігін көріп отырмыз. Бүгінгі күні де бұл ғылыми ұсыныстар өз мәнін жойған жоқ. Кезінде бір орталықтан басқару аталған ұсыныстардың орындалуына мүмкіндік бермеді. Елімізде тіл бостандығы ел бостандығымен қатар келіп, тәуелсіз еліміздің негізгі нышанына айналды. Сондықтан ана сүтімен бойымызға дарыған тіліміздің мәртебесі қашанда биік, абыройы асқақ болсын!