Бірінші зал: XVIғ. – ғасырдың ұлы ғалымы, тарихшысы, ойшыл, мемлекет қайраткері М.Х.Дулатиге арналған зал. Мұнда университетімізде тарихи үрдісіне айналып үлгерген, М.Х.Дулати бабамызға арналған халықаралық ғылыми конференциялардың материалдары мен фотостендтері ілінген. М.Х.Дулатиды әлемге танытқан төл еңбектері «Жаһаннама», «Тарих-и-Рашиди» кітаптары, фотосуреттері, сондай-ақ, залдың төрінде бабамыздың бюстінің орналасуы – залдың көркін ашып, ерекшелендіріп тұрады. Жалпы қазақ Герадоты атанған тарихшы, ғұлама ақын әрі дипломат Мұхаммед Хайдар Дулати бабамыздың өмірі мен шығармашылығы жайында мол деректер жинақталған.

1999 жылы университетіміздің білімді де білікті профессорлары мен ғалымдары бастаған делегация өкілдері, Үнді жерінің Кашмир штаты, Сринагар қаласына бабамыздың жерленген жеріне барып, құран бағыштап жамбасы тиген жерден туған еліне топырағын әкелді. Залдағы ең құнды жәдігер ретінде музейдің төрінде сақтаулы. Үнді жерінен алып келген сыйлық кітаптар және бейне таспалар осы залда орналасқан.

Арадан 19 жыл өте 2018 жылдың каңтар айының 23-28 аралығында М.Х.Дулати атындағы Тараз мемлекеттік университетінің тоғыз адамынан құралған делегациясы Үндістанға сапар шегіп, Кашмир аймағының Сринагар қаласындағы М.Х.Дулати қабірінің қайта жаңғыртылу рәсіміне қатысып қайтқан еді. Осы сапардың аяқталуына арналған митинг Ұлы бабаның ескерткіші алдында өтті. Митингіні педагогика ғылымдарының докторы, профессор және университетіміздің ректоры М.Н.Сарыбеков ашқан.

М.Х.Дулатидың қайта қалыпына келтірілген, жөнделіп, жаңартылған қабірін жаңадан жасалынған анықтамалық тақтаға жазылған мәтінді біздің университет ғалымдары көріп, ондағы ұйымдастырылған ресми іс-шараларға қатысты. «Мұхаммед Хайдар Дулати – Үндістан және Қазақстан қарым-қатынасының алтын көпірі»атты ғылыми-практикалық конференциясы өткен. Конференцияда атқарылған жұмыстарды ескере отырып, музей ішіне тағы бір стенд бұрышы жасалынып, осы М.Х.Дулати бабамызға арналған залынан орын алды. Осыған орай университет музейіне ректорымыз Үндістаннан әкелінген чайник самоварды табыс етіп, қордың молайюына үлесін қосты.

Екінші зал: Жамбыл облысының институттары мен университеттерінде басшылық қызметте болған ректорлар залы – Жамбыл облысы институттарында және Тараз мемлекеттік университетінде басшылық қызметте болған ректорлардың портреттері ілінген және еңбектері, алғыс хаттар, құттықтау қағаздары қойылған. Залдың төрінде Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың университет ұстаздары мен студенттеріне жылы лебізін білдірген қолтаңба дәптері, сондай-ақ отырған орындығы, үстелі сақтаулы тұр.

Мұражайдың үшінші залы университеттің кешегі мен бүгінгі даму тарихына арналған үлкен бөлімнен тұрады. Залда ҰОС ардагерлеріне, университетінің алғашқы белгілі спорт шеберлеріне, білімгерлердің спорттық жетістіктері туралы фотостенд, дипломдар, кубоктар, марапаттау қағаздары көрініс тапқан. Залға сонымен қатар «Біздің түлектер» университетімізден білім алып үлкен-үлкен қызметте отырған қоғам қайраткер аға-апкелеріміздің суреттері мысалы: мақтаныштары атақты Г.Абдықалықова, А.Смақова, И.Тортаев, С.Қонақбаев, Б.Жұмәділов, Б.Артаев, О.Сәттібаев., Б.Ыстыбаев осы оқу орнының түлектері атты бұрыш жасалынып онда.

Мұражай залында университеттің барлық факультеттері, құрылымдық бөлімдері, әскери кафедрасы жайлы толық мәліметтер фотостенд түрінде берілген. Әр факультеттің бүгінгі күнге дейінгі ғылыми-педагогикалық баспадан шығарылған жинақтары, жетістіктері, наноинженерлік ғылыми зертхана ғалымдарының еңбектері қойылған. Қоғам қайраткері, ғалым М.Ф.Үркімбаевқа арналған бұрыш жасалынған.

Мұражай қорында 1958 жылдан бастап қаланған өңіріміздегі іргелі оқу ордасының, үш институттың даму тарихын көрсететін архивтік материалдар, фотосуреттер, құндылығы бар құжаттар сақталған.

Халықаралық байланыс (4 ) залында: университетіміздің алыс және жақын жоғарғы оқу орындарымен келісім шарт жасалынған «Мемарандум» кітабы, ғылыми, мәдени байланыстар жасалынған Азия, Европа және Америка елдеріндегі жоғары оқу орындарының ту белгілері және келген қонақтардың қолтаңбасы мен тілектері жазылған кітап қойылған. Бөлімдегі стендттерде АҚШ-тың Фресно, Индиана университетімен жасалған келісім шарттары, ғылыми педагогикалық байланыстары туралы мәліметтер, ТарМУ-дің Италия мемлекетінің Болония қаласындағы Ұлы Хартия құрамына мүшелік болуы туралы келісімге қол қою рәсімінен суреттер, СМЖ туралы фотостендттер ілінген. Сонымен қатар осы залда орналасқан дөңгелек үстелде студенттермен жиі кездесулер, әр түрлі фото сессиялар т.б іс-шаралар өткізіледі.

Соңғы 5-зал– қазақ халқының тұрмыстық-этнографиялық өмірін бейнелейтін қолөнер туындыларымен көрініс береді. Ерекше бағаланатын құнды жәдігерлер университеттің профессор-оқытушы құрамының, студенттердің дипломдық жұмыстарынан жасалынған жұмыстары музейге сыйлаған жәдігерлерімен жинақталған, сондай-ақ, Жамбыл облысы өңірінің қысқаша тарихи этнографиялық көрінісін береді. Бұл зал шетелден келген қонақтардың үлкен қызығушылығын тудырады. Зал экспонаттары бай материалдарға толы, ертедегі шаруашылық астық сақтайтын құмыра VII-VIII ғ.ғ. құралдары, пышақтар, балталар, керамикадан, қоладан, мыстан, тастан, теріден, жүнен жасалған үй шаруашылық бұйымдары қойылған. Орта ғасырлардағы белбеу мен жүген, ер тоқым, ер тұрман, ескі ақшалар, XVIII ғ. күмістен жасалған тұмарша, білезіктерді кездестіруге болады.

Сонымен қатар, мұражайға келушілерді қызықтыратын ерекше орын - «Табиғат атауы» атты бөлім. Мұнда Қаратау өңірі, Берікқара ауылының шебер қолды тұрғыны жасаған аңшылық шитті мылтық сыйға тапсырылған. Мойынқұм ауданы сыйға тартқан мулляж, сондай-ақ, қазақ қасиетті тұтатын қыран бүркіт, қаршыға, талас қырғауылы, бөдене, сұңқар сияқты құстар да сақтаулы тұр.

Университетіміз осы бағытта педагогика ғылымдарының докторы, профессор М.Н.Сарыбеков басшылық жасайтын М.Х.Дулати атындағы Тараз өңірлік университетінің мұражайы 2018 жылы үлкен капиталдық жөндеуден өтіп, көздеген жұмыстарын еш алаңсыз атқарып жатқан даму белес істері де жетерлік.

Университетімізде жылдар бойы жиналған құнды дүниелеріміз келешек ұрпаққа мұрты бұзылмай, жүйеленіп, айшықталған күйінде жетуге тиіс. Бүгінгі күніміз ертең-ақ тарихқа айналады. Ол тарихта жаңа заманды бастаған серпінді Қазақстанның мәдени талғамы мен парасаты биік көрінуі керек. Осылай деп сенеміз және осы жолда аянбай еңбек етуіміз қажет.

Ерекше бағаланатын құнды жәдігерлер университеттің профессор-оқытушы құрамының, студенттердің дипломдық жұмыстарынан жасалынған жұмыстары мұражайға сыйлаған жәдігерлерімен жинақталған, сондай-ақ, Жамбыл облысы өңірінің қысқаша тарихи этнографиялық көрінісін береді. Бұл зал шетелден келген қонақтардың үлкен қызығушылығын тудырады. Зал экспонаттары бай материалдарға толы, ертедегі шаруашылық астық сақтайтын құмыра VII-VIII ғ.ғ. құралдары, пышақтар, балталар, керамикадан, қоладан, мыстан, тастан, теріден, жүнен жасалған үй шаруашылық бұйымдары қойылған. Орта ғасырлардағы белбеу мен жүген, ер тоқым, ер тұрман, ескі ақшалар, XVIII ғ. күмістен жасалған тұмарша, білезіктерді кездестіруге болады.

Қорыта айтқанда, мұражайымыз – еліміздің ең ірі білім ордасының бет пернесі, имиджі, тарихи қоры және корпоративті мәдениетінің басты көрсеткіші.

М.Х.Дулати атындағы Тараз өңірлік университет музейінің бірі «Баласағұни» музейі ТарМПИ –ның 40 жылдық мерей тойына орай 2007 жылы қараша айында сол уақытқа дейінгі институттың жеткен жетістіктері мен ерекшеліктерін дәріптеу және Жамбыл облысындағы Ортағасырлық қалалардың бірі «Баласағұн» қаласының археологиялық құндылықтарын таныстыру мақсатында ашылған. Музейдің ашылуына ұйтқы болған – Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің т.ғ.д. профессоры У.Х. Шалекенов. Ең әуелі музей болып Тараз мемлекеттік педагогикалық институтының 2 корпусының екінші этажында 99,8 шаршы метр бөлмеде ашылып, кейін институттың 50 жылдық мерейтойына орай сол кездегі институт ректоры т.ғ.д. профессоры Д.П. Қожамжарованың басшылығымен 2017 жылы қазан айында көлемі 625 шаршы метрлік екі этажды ғимаратқа көшірілді.

Музей – өткен уақыт туралы естеліктерді жинақтайтын универсиеттің рухани орталықтарының бірі. Жалпы музей екі бөлімнен тұрады:

1)  көрме залы

2)  жәдігерлерлердің қор бөлімі.

Көрме залында екі бөлім бар: бірінші бөлім ақын, ғұлама ғалым – 1020 жылы Баласағұн қаласында туылған – Жүсіп Хас Хажип Баласағұниға арналған. Қайтыс болған жылы белгісіз,  Баласағұнидің біздің заманымызға дейін жеткен ең ірі туындысы -1069 жылы көне түркі тілінде жазылған «Құдатғу білік» («Құт әкелетін білім») поэмасы. Бізге поэманың үш нұсқасы жеткен: Вена, Мысыр, (Каир), Наманған (Ферғана). Осы нұсқаларды шығыстанушылар көп зерттеген және бұл еңбектердің құндылығын бәрі бір ауыздан мақұлданған. Бұрын қысқартылып орыс тіліне, кейін кең көлемде өзбек тіліне аударылған болса, 1986 жылы көне түркі тілінен қазақ тіліне ақын, ғалым Асқар Егеубаев аударып, алғыс сөзі мен түсініктерін жазды. Түрік, Қазақ тіліне аударылған құнды еңбек музейдің төрінен орын тапты. Музейдің қалған бөлігі Ұлы Жібек жолының солтүстік тармағы Қазақстан қалаларының үстімен өткен, осындай Орта ғасырлық аты әлемге әйгілі қалалардың бірі – Баласағұн қаласына арналған. Ол бізге жердің қойнауына түгелімен енген археологиялық ескерткіш түрінде жеткен. Бұл «Құм басқан» қаланың орны Жамбыл облысы Шу ауданы, бұрынғы «Калинин» колхозы қазіргі «Баласағұн» ауылының жерінде, Алматы – Тараз тас жолының бойында. «Ақтөбе» деп аталатын ортағасырлық үлкен қаланың орнын әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің т.ғ.д. профессоры У.Х. Шалекенов зерттеген.

Екінші бөлім «Университет тарихы», онда факультеттер туралы мәліметтер, экспозициялар қойылған.

Музей қорында әр түрлі деректердің 300 ден астам түрлері сақталған: негізгі оқиғаларды бейнелейтін құжаттар; оқытушы-профессордың  жоғары оқу

орнының тарихы сақталған фотосуреттер; марапаттаулар, жеке заттар, монографиялар кітаптар,оқулықтар, жинақтар бар.

Ортағасырлық  Баласағұн  залының  экспонаттар  тізімі: